بی تردید، مسکن بیشترین و مهمترین ساخته مصنوع بشر است. اعمال نگاه پایدار به ساختههای مسکونی می تواند تأثیر شگرفی در فرایند توسعه پایدار داشته باشد (خبازی، ۱۳۸۶ : ۱۳۴) . پس از فروکش کردن تب سبکهای غربی دهههای اخیر که در دوران بعد از مدرنیسم رواج یافته بودند، توجه به معماری انسان گرا به عنوان تولیدی که باید پاسخگوی نیازهای انسان در ابعاد مختلف باشد منجر به شکل گیری رویکردهایی شد که با عنوان رویکرد اجتماعی در طراحی مسکن شناخته می شود. اصل رویکرد اجتماعی انسان، فرهنگ و شیوه زندگی اوست (رئیسی و دیگران، ۱۳۸۶ : ۶). طراحی معماری می تواند نقش ارزندهای در پایداری اجتماعی مجتمعهای مسکونی ایفا کند. همان طور که ساختارهای اجتماعی بر معماری اثر میگذارند، عکس آن نیز می تواند اتفاق بیفتد.
مسکن
مسکن و معماری آن، به عنوان فراگیرترین و در عین حال اختصاصی ترین فضا در زندگی انسان، همیشه چه در ایده و چه در عرصه خلق و ساخت برای همگان قابل توجه بوده است. مسکن به عنوان محل سکونت و آسایش یکی از نیازهای اولیه بشری و از نخستین مسائلی است که انسان همیشه سعی در یافتن پاسخی مناسب و معقول برای آن بوده است. مسکن باید محلی برای آسایش ساکنان در ابعاد عینی و ذهنی و در واقع جائی باشد که تن و جان در آن بیاساید (قائم ، ۱۳۷۵ : ۲۵). از دیدگاه نورنبرگ شولتز «سکونت بیانگر پیوندی پرمعنا بین انسان و محیط مفروض است.» این پیوند، از تلاش برای هویت یافتن، به معنای احساس تعلق به یک مکان، ناشی گردیده است. بدین ترتیب، انسان زمانی بر خود وقوف مییابد که مسکن گزیده و، در نتیجه هستی خود را در جهان ثبت کرده باشد.» (فلاحت ، ۱۳۸۵: ۵۹). طراحی خانه به دنبال خود بسیاری از ارزشها و مفاهیم و تأثیرات فرهنگی به همراه دارد. در زبان انگلیسی، دو واژه در رابطه با خانه وجود دارد. کلمه «House» که معنای سکونت دارد و «Home» آرامش یافتن است. هرچند خانه و تعریف آن به معنی سرپناه است اما در خانه عواملی هست که ارزشهای انسانی در آن تجلی پیدا می کند (اعطا، ۱۳۸۶ : ۱۲۵). در آیه ۸۰ سوره مبارکه نحل میخوانیم: «خدا برای سکونت شما، منزلهایتان را قرار داد تا آرامش بیابید.». مارتین هایدیگر با نگرش کیفی به مسکن معتقد است که بحران واقعی مسکن در کمبود آن نیست بلکه بحران واقعی در جستجوی آدمی برای سکونت است (سرتیپی پور، ۱۳۸۳ : ۴۰). در دهه هشتاد، اکثر طراحان و برنامه ریزان، علاقهشان را به جنبه های فرهنگی و ابعاد اجتماعی معماری از دست داده بودند. با عقب نشینیشان از درگیریهای اجتماعی و فرهنگی و با توجه به صرف به فرمالیسم، بخش اعظم معماری به تعبیر آلن جیکوبز و دانلد آپلیارد (۱۹۸۷) این گونه شد و «کاری از سر خودشیفتگی، مؤلفهای از فرهنگ مصرف گرای مدرنیسم، که هر روز از زندگی و فرهنگ مردم بیشتر فاصله میگرفت (مدنی پور، ۱۳۸۴ : ۳۹). اما در تجربه معماری معاصر امروز، به تعبیر هایدگر، «انسان بی خانمان است» و فرهنگ انسان حلقه گمشده در طراحی مسکن است.
مسکن پایدار
« در مراحل اولیه ی شهر نشینی ، انسان ابزار لازم برای دخالت در طبیعت و برهم زدن تعادل آن را نداشت . پس از آن نیز هنگامی که به طور محدود امکانات بشر افزایش یافت، از ایجاد تغییر و تخریب در طبیعت و مخیط زیست به طور گسترده امتناع ورزید، شاید به این دلیل که آن را منبع حیات و بقای خود می‌دانست. این تعادل مدت زمان بسیار طولانی برجا مانده بود تا در قرن نوزدهم با پیشرفت سریع فناوری و در پی آن روند شهرنشینی این رابطه گسسته شد » ( براندفری ، ۱۳۸۳).
با مطالعه ی آمار مربوط به رشد شهرنشینی در تمام نقاط جهان، به ویژه کشورهای در حال توسعه و همین طور در ایران، دیده می شود که تا بیست سال آینده حدود ۶۰ درصد مردم جهان در شهرها زندگی خواهند کرد. این آمار در ایران تا ۷۰ درصد هم پیش‌بینی شده است. اضافه شدن هر خانوار به مجموعه ی ساکنان شهرهای یک کشور تبعات مختلفی دارد که مهم ترین آن ها تامین مسکن است .
برای مقابله با تاثیرات منفی گسترش شدید شهرنشینی در به کارگیری زمین بیشتر، آب و هوای سالم که سبب آلودگی هوا، آلودگی صوتی ناشی از تمرکز صنایع و وسایل نقلیه، توسعه ی عمودی شهرها و تولید مواد زائد می شود، در نظر گرفتن مقوله ی توسعه ی پایدار در مسکن و سکونتگاه های انسانی ضروری است. شهرها و سکونتگاه های انسانی باید به صورتی توسعه یابند که هزینه ای از این نظر بر دوش نسل های آینده منتقل نشود و توانایی نسل های آینده را در برآورده کردن نیارهای خود محدود نسازد.
مسکن، یکی از جنبه‌های مهم کیفیت زندگی است، و از موضوعات قابل توجه برای توسعه پایدار می‌باشد. همه بیانیه های بین المللی توسعه پایدار عمدتاًً به مسکن و یا استراتژی های حل و فصل مشکلات آن اشاره دارند. ) Winston & Pareja Eastaway, 2008) مسکن بیش از برآوردن نیاز محل سکونت است، و یکی از معیارهای مهم تحولات اجتماعی، یک نگرانی مهم اقتصادی و یک عنصر فرهنگی است. به این ترتیب، پایداری توسعه مسکن جنبه‌های زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را در آغوش می کشد.( Chiu, 2004)
