7پرورش خلاّقیت و ایدهپردازی در دانشآموزان
صاحب نظران در زمینه روشهای آموزشی و پرورشی خلاّقیت نظریاتی را ابراز کردهاند. به عنوان نمونه، «تورنس» (1961) دانشمند معروف، برای رشد و پرورش خلاّقیت توصیههایی را به والدین و مربیان مینماید تا از این طریق بتوانند زمینه را برای بروز خلاّقیت فرزندان و مربیان خود آماده نمایند.
1-تجسم قوی : توانایی تصور و تجسم اشیاء مفاهیم و فرآیندها امکان بروز خلاّقیت را بیشتر میکند. بهتر است تصویرها زنده، متنوع، روشن و قوی باشند. تحریک کنجکاوی، انواع بازیهای فکری، نقاشی، تجسم آنچه بیان یا خواند میشود و دستکاری تصاویر روشهای مفیدی برای این مهارت میباشد.
2-درک مطلب : در این زمینه باید مطلب اصلی فهمیده شود و موارد غیر اساسی و بیمورد را کنار گذاشت. برای آموزش این مهارت به عنوان نمونه میتوان داستانی را برای کودکان خواند و از آنها خواست تا اصل مطلب را به تصویر بکشند و یا آن را به شعر در آورند و یا خلاصه نمایند. هر چه مطلب ساده و روشن باشد. دریافت اصل مطلب راحتتر است.
3-توجه به عواطف : در نظر گرفتن احساسات و عواطف نقش بسزایی در رشد و یا عدم رشد خلاّقیت دارد. عواطف میتواند باعث شور و شوق شود و یا در جنبه منفی عامل باز دارنده باشد.
4-قدرت تخیل : در این روش فرد خود را جای چیز دیگر قرار میدهد. روشهای پرورشی تخیل بسیار متنوع است، مثل خواندن و نوشتن داستانهای تخیلی و علمی. اختراعات و ابداعات بسیار زیادی وجود دارند که نتیجه قدرت تخیل افراد است.
5-ابتکار : در این روش باید از فرد خواست تفکر عادی و آنچه را که عادت کردهاست کنار بگذارد و به تفکر غیر معمولی توجه نماید. او نباید از اینکه تفکری متفاوت با دیگران دارد اضطراب داشتهباشد.
6-توانایی درونی : رشد و پرورش تجسم مسائل پنهانی و درونی میتواند نقش مؤثری در خلاّقیت داشتهباشد. تمرکز، دقّت و توجه به مسائل درونی فرآیند خلاّقیت را تسهیل مینماید.
7-بررسی راههای متفاوت : والدین و مربیان باید از کودکان بخواهند راه حلهای گوناگون را برای حل مسائل در نظر بگیرند. یافتن راه حلهای متفاوت و دوری از انتقاد نسبت به ایده ها و عدم محدودیت در ارائه اندیشهها زمینه را برای خلاّقیت مهیا مینماید.
8-شوخ طبعی : از ویژگیهای افراد خلاق شوخ طبعی است. شوخ طبعی به این معناست که فرد مسائل بیربط و نامناسب را که برخلاف آداب معمول است به هم مربوط میسازد.
بنابراین ما باید آن را تقویت و تأیید نمود.
9-زود قضاوت نکردن : باید به کودکان آموزش داد که از قضاوت عجولانه بدون تفکر و پیش داوری و تعصب خود دارای نمایند و در داوری تفکر و استدلال را مد نظر قراردهند.
10-نگاهی دوباره : از مسائل مهم خلاّقیت، داشتن نگرشی متفاوت است. فرد خلاق به دنبال جنبههای جدیدی است (راس، ترجمه دلفروز ، 1375).
2-2-8 اصول تورنس
تورنس (1992)، بیست اصل برای توسعه تفکر خلاّق از طریق تجربههای مدرسه ارائه میدهد:
1-تفکرّ خلاّق را با ارزش بدانید.
2-بچهّ ها را به محرکهای محیطی حساستر سازیم.
3-دستکاری اشیا ء و عقاید را تشویق کنید.
4-چگونگی آزمایش منظم عقاید را یاد دهید.
5-تحمّل عقاید تازه را توسعه دهید.
6-از تحمیل یک الگوی خاص اجتناب کنید.
7-در کلاس جوّی خلاّق ایجاد کنید.
8-به کودک یاد بدهید تفکّر خلاّق خویش را ارزشمند بداند.
9-مهارتهایی را به منظور اجتناب از بد آموزی همسالان آموزش دهیم.
10-اطلاعات لازم راجع به فرآیند خلاّق و ارائه دهیم.
11-احساس ضعف در برابر شاهکارها را دور کنید.
12-یادگیری خودانگیز را تشویق و ارزیابی کنید.
13-خار در پای ایجاد کنید. (یعنی توجهشان را به یافتههای بحث برانگیز جلب کنید).
14-برای تفکر خلاق ضرورتهایی ایجاد نمائیم.
15- موقعیتهایی برای فعالیت و فرصتهایی برای آرامش ایجاد کنید.
16-برای رسیدن به عقاید، منابع قابل دسترسی فراهم کنید.
17-عادت رسیدن به کاربرد کامل عقاید را تشویق کنیم.
18-انتقادات سازنده را توسعه دهید نه فقط انتقاد کردن را.
19-کسب شناخت در رشتههای مختلف را تقویت کنید.
20-معلمانی با روح حادثهجویی باشید. (افضل السادات حسینی، 1393)
2-2-9 الگوی پرورش خلاقیت ویلیافر
فرانک ویلیافر[1] (1970) مدل پیچیدهای را ارائه مینماید. هدف ویلیافر ارائه مدل خاصی برای آموزش در کلاس است که به منظور کمک به معلم برای تغییر دادن تکالیف همراه با ابعاد مربوط به برنامه درسی، رفتار دانش آموز و رفتار معلم در کلاس طراحی شدهاست. معلمان میتوانند این مدل را در انواع موقعیت یادگیری در کلاس به کار ببرند.
این مدل یک ساختار عملی برنامهریزی درسی تهیه میبیند که معلمان دانشآموزان را آن گونه آموزش بدهند که بتوانند مهارتهای عقلی و تفکر واگرا در آنها بپرورانند.
و شامل بیست و سه روش است، که از آن در عرض موضوعات درسی تعداد زیادی ترکیبات یادگیری به وجود میآید.
این 23 سبک عبارتند از :
1-از مغایرتها[2] استفاده کنید.
2-ازتمثیل[3] یا تعدادی موقعیت های مشابه استفاده کنید.
3-نواقص[4] و خلا[5] موجود در دانش را نشان دهید.
4-اجازه بدهند در باره امکانات[6]، احتمالات، حدسیات یا فرضیات فکر شود.
5-از روش سؤالهای محرک[7] استفاده کنید.
6-از روش فهرست صفات استفاده کنید.
7-فرصتهایی برای دانشآموزان ایجاد کنید تا رمز هر چیز را جستجو کنند.
8-تفکر ابتکاری[8] (اصیل) را تقویت کنید.
9-اهمیت تغییر[9] را گوشزد کنید و از مثالهای متغییر استفاده نمایید.
10-جستجوی تصادفی سازمان یافتهای[10] را طراحی کنید.
11-در بارۀ دقت، تثبیت و عادت[11] آموزش دهید.
12-مهارتهای تحقیق را به عنوان راههایی که انسان برای یافتن حقایق جستجو میکند، آموزش دهید.
13-با قرار دادن موانع با هدف در فرآیند یادگیری،تحمّل ابهام را به وجود آورید.
14-فرصتهایی برای حالت شهودی ایجاد کنید.
15-فرآیند ابداع و نوآوری را با استفاده از تجربههای برنامهریزی شده مناسب یادگیری آموزش دهید.
16-با توسعه هماهنگی به عمل آورید.
17-زندگی افراد خلاّق و فرآیند خلاّق مطالعه شود.
18-اجازه دهید دانش آموزان با اطلاعات قبلی تعامل داشتهباشند.
19-راه حلها و جوابها را بر حسب نتایج و کاربردهای آن ارزیابی[12] کنید.
20-مهارتها، پذیرش پاسخها، عقاید، راه حلهای غیر منتظره و شگفت انگیز را با هوشیاری به اهمیت آنها توسعه دهید.
21-مهارتهای مطالعه خلاق را توسعه دهید.
22-مهارتهای گوش کردن خلاق را توسعه دهید.
23-بر مهارت ادارکی تأکید نمایید.( افضل السادات حسینی،1393)
فلدهوسن و همکارانش میگویند پاسخ این سؤال که «آیا خلاقیت را میتوان آموزش داد؟» مثبت است. آنان روشهای جالبی را برای پرورش خلاقیت ارائه میدهند. همچنین تورنس در کتاب خود 142 پژوهش را ذکر میکند که همه بیانگر این واقعیت هستند که خلاقیت را میتوان آموزش داد. (عابدی 1372)
[1] . Frank, williams
[2] . Pradoxes
[3] . Analogies
[4] . deficiencies
[5] . Possible
[6] . Provocative questions
[7] . Attribute lilting
[8] . Originality
[9] . chang
[10] . Organized random
[11] . habit
[12] . evaluate situations