پرداخته و سپس وارد کلیات پژوهش می­گردد و سپس ضمن بررسی چارچوب مفهومی و مبانی نظری پژوهش، سیاست خارجی جمهوری اسلامی   را مورد  واکاوی قرار می­دهد و در  مرحله­ی بعدی سیاست خارجی اعتدالگرای حسن روحانی را مورد کنکاش قرار می­دهد و سرانجام به نتیجه­گیری می­پردازد.

دانلود متن کامل این پایان نامه در سایت abisho.ir

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

 

کلیات تحقیق

     

                       

 

 

      

 

 

 

 

1-1-بیان مسأله

گفتمان در عرصه­ی سیاست خارجی به مفهوم نظام و ساختار معنایی مسلط بر آن است که روش ویژه­ای از کنش و الگوی رفتاری را امکان­پذیر می­نماید. از اینرو، گفتمان سیاست خارجی برآیند ایستارهای عمومی نهادینه­ شده­ی مورد پذیرش یا چارچوب معنایی منحصر بفردی است که در شرایط خاصی پدیدار می­شود و جهت­گیری­  نسبت به روابط بین­الملل را هدایت می­نماید. در این راستا، بعد ازپیروزی انقلاب اسلامی ایران درسال 1357 تا زمان فعلی گفتمان های گوناگونی برسیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران حاکم شده است که با تسلط هریک ازاین گفتمان هارفتاروراهبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دگرگون گردیده است. هرچند برمبنای برخی ازرویکردهای گفتمانی،عامل یاکارگزارانسانی خوددردرون گفتمان تعریف می شودودرچهارچوب آن رفتارمی کند. دولت یازدهم با عنوان نمودن شعار اعتدالگرایی زمینه­های بروز گفتمان جدیدی با همین عنوان را بوجود آورده که در حوزه سیاست خارجی بمانند عرصه­ داخلی دنبال شده که با عنایت  به مشکلات منطقه­ای وهمینطور عرصه بین الملل موقعیت خاص خود را خواهد یافت. از ویژگی­های این گفتمان  رویارویی مؤثر و کارآمد با جهان کنونی و دنیای سیاست امروز و درک واقعیت­ها جهت حل مشکلات داخلی از جمله تحریم­ها و چالش­های بی­المللی موجود و جهت­گیری­های جامعه­ی بین­المللی علیه جمهوری اسلامی ایران می­باشد، که حاصل خرد جمعی، کارشناسانه، مبتنی بر تصمیم گروهی، درک مشکلات فعلی، براساس واقعیت و به دنبال بدست آوردن حداکثر منافع از فرصت­های پیش­رو می­باشد. لذا این پایان نامه بر آنست تا با بررسی الگوی رفتاری حاکم بر سیاست خارجی دولت حسن روحانی كه براساس اعتدال­گرایی و رویارویی مؤثر و کارآمد با جهان کنونی می باشد نشان دهد چگونه اتخاذ رویه اعتدال گرایی می تواند كسب حداكثری منافع از فرصتهای موجود را به دنبال داشته باشد.

اما تحول گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بیانگر این واقعیت است که رؤسای جمهور نقش تعیین کننده ای در تدوین و تعریف گفتمان سیاست خارجی دولت جمهوری اسلامی ایران ایفا می کنند.

بر این اساس، با انتخاب آقای دکتر حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور ملت ایران، می توان طبق رویه پیشین پیش بینی کرد که گفتمان و به تبع آن رفتار سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت یازدهم متحول و دگرگون خواهد شد. با توجه به اینکه رئیس جمهور منتخب خود را اعتدال گرا خوانده و پیشینه ایشان نیز این ادعا را به خوبی تأیید می کند، گفتمان سیاست خارجی دولت یازدهم نیز در چهارچوب گفتمان اعتدال تعریف می شود. از این رو، گفتمان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت تدبیر وامید، را به درستی می توان گفتمان اعتدال نامید؛ به گونه ای که رفتارها و راهبردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت یازدهم نیز در قالب گفتمان اعتدال تعریف و تدوین می گردد.

1-2- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

با انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهورملت ایران،می توان طبق رویه پیشین پیش بینی کردکه گفتمان وبه تبع آن رفتارسیاست داخلی وخارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت یازدهم متحول ودگرگون خواهدشد. باتوجه به اینکه رئیس جمهورمنتخب خودرااعتدال گراخوانده است،گفتمان سیاست دولت یازدهم نیزدرچهارچوب گفتمان اعتدال تعریف میشودبه گونه ای که رفتارهاوراهبردهای سیاست جمهوری اسلامی ایران دردولت یازدهم نیزدرقالب گفتمان اعتدال تعریف وتدوین می گردد.بنابراین لازم است به بررسی این گفتمان و ابعاد و ویژگی های آن پرداخت تا از این منظر با آن به خوبی آشنا شد.از آنجا که این گفتمان پس از روی کار آمدن دولت یازدهم در عرصه سیاست جمهوری اسلامی ایران جایگاهی خاص یافته است هنوز تحقیقات و پژوهش های مدونی درباره آن نشده است.لذا ضروری به نظر می رسد برای آگاهی از سیر تطور گفتمان انقلاب اسلامی، گفتمان اعتدال گرایی نیز به عنوان گونه ای دیگر از گفتمان یا خرده گفتمان در دل گفتمان انقلاب اسلامی و فراتر از آن، درون گفتمان اسلامگرایی بررسی شود.همچنین این گفتمان بر سیاست های داخلی و حوزه های فرهنگی و اجتماعی و نیز عرصه خارجی در سطح منطقه ای و بین المللی تاثیراتی را با خود به همراه دارد که لازم است همه این موارد بررسی شود.

1-3-جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق:

با عنایت به وجود گفتمانهای مختلف در عرصه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، بروز گفتمان اعتدالگرایی در زمان کنونی که حاصل و راه علاج مشکلات کنونی جمهوری اسلامی ایران می­باشد و می­توان گفت تنها استراتزی و راه برون رفت از مشکلات سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می­باشد که مثابه وزنه و تعادل کننده­ی سیاست­های نسنجیده دوره­های پیشین و بن­بست­های کنونی می­باشد و می­تواند گره مشکلات پیش­رو را بگشاید، بنابراین پژوهش در این راستا، در حد خود، اثری جدید محسوب می­شود. همچنین با توجه به پیشینه­های بسیار اندک پژوهش در زمینه اعتدالگرایی، نیز دلیلی دیگر جهت نوآوری  پایان نامه کنونی قلمداد می­شود.

1-4-اهداف تحقیق

– بررسی کارآمدی گفتمان اعتدال­گرایی در عرصه­ی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران.

-شناخت مبانی نظری گفتمان اعتدالگرایی دولت یازدهم.

– شناخت ابعادخارجی گفتمان اعتدالگرایی.

1-5-سؤالات تحقیق:

-سؤال اصلی:

الگوی رفتاری حاکم بر سیاست خارجی حسن روحانی بر چه اساسی می­باشد و این رویکرد حاصل چه عواملی است؟

– سؤالات فرعی

1- نقش و کارکرد گفتمان، در سیاست خارجی چیست؟ و در این راستا، اعتدالگرایی بمثابه یک گفتمان چه نقشی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ایفا نموده است؟

2- اصول و مبانی سیاست خارجی اغتدالگرایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران کدامند ؟

1-6- فرضیه تحقیق

فرضیه اصلی:

الگوی رفتاری حاکم بر سیاست خارجی دولت حسن روحانی براساس اعتدال­گرایی و رویارویی مؤثر و کارآمد با جهان کنونی می تواند كسب حداكثری منافع از فرصتهای موجود را به دنبال داشته باشد.

  1-7- تعریف واژه‏گان

سیاست خارجی

         بر اساس تعریف دانشنامه­ی روابط بین ­الملل سیاست خارجی عبارت است از: «راهبرد یا بخشی از یک نقشه­ی کاربردی برای تصمیم­گیری در یک کشور دربرابر کشورهای دیگر یا نهادهای بین­المللی، برای دست یافتن به اهداف ویژه­ی ملی  که در اصطلاح به آن منافع ملی می­گویند»(Plano & Olton,1982:6 ؛  امینی و انعامی علمداری، 1391: 397-394). سیاست خارجی به معنی دنبال کردن هدف های کشور در محیط بین المللی و در رابطه با جامعه ها، دولت ها و کشورهای دیگر است. سیاست خارجی، راهنمای موضع گیری در جهان است؛ و مجموعه ای از اهداف بین المللی و راه های رسیدن به آن ها را شامل می شود(آشوری، 1354 ؛ شیرازی، 22 دیماه 1393). سیاست خارجی : عبارتست از یک استراتژی یا یک رشته اعمال از پیش طرح ریزی شده توسط تصمیم گیرندگان حکومتی که مقصود آن دستیابی به اهدافی معین، در چهارچوب منافع ملی و در محیط بین­المللی است. به طور خلاصه می­توان گفت که سیاست خارجی شامل تعیین و اجرای یک سلسله اهداف و منافع ملی است که در صحنه­ی بین­المللی از سوی دولت­ها انجام می­پذیرد. سیاست خارجی می­تواند ابتکار عمل یک دولت و یا واکنش آن در قبال کنش دیگر دولت­ها باشد(مقتدر،132:1385-131 ؛ کشاورز شکری و صادقیان، 81: 1392) و در تعریفی دیگر می­توان این طور تعریف کرد که: جهتی را که یک دولت بر می­گزیند و در آن از خود تحرک نشان می­دهد و نیز شیوه­ی نگرش دولت را نسبت به جامعه­ی بین­المللی، سیاست خارجی می گویند(خوشوفت،145:1375 به نقل از: ابوالحسنی، 6/ 4/1394).

           گفتمان

گفتمان حاصل مطالعه زبان به عنوان یك پدیده اجتماعی یارویكرد جامعه شناختی به مقوله زبان است ودلالت برآن داردكه متن امری اجتماعی است كه درخلال روابط اجتماعی و نه بیرون ومستقل ازآن تكوین پیدامی كند و در تولید و تغییر و باز تولید ابژه های زندگی اجتماعی سهیم است (فرقانی، 1382: 63). این معناخودمستلزم آن است كه گفتمان دریك رابطه فعال معنی بخش وهویت ساز باواقعیت ونیزبه مثابه كنش هایی كه به طورمنظم موضوع هایی راكه درباره آنان صحبت می شود،شكل می دهند،نگریسته شود. بااین بیان،یك گفتمان چیزی است كه چیزدیگرراتولیدمی كندونه چیزی كه درخود،ازخودوبرای خودوجودیافته ومی تواندبه گونه ای منفك وبریده ازهمه چیزموردتحلیل قرارگیرد. این،رویكردتأسیسی به گفتمان است كه می توان آنرادیدگاه “میشل فوكو” دانست(تاجیك،1383: 14).

 

         اعتدالگرایی

 

مشی سیاسی اعتدالی بیش ازهمه درتقابل با مشی افراطی قرار می گیردوبامشی های اصلاح طلبی ومحافظه کاری روشن اندیش هم پوشانی دارد (اکبری و کشوریان، 1392: 14).گرچه برخی صاحبنظران بر این باورند که اعتدالگرایی یک گفتمان نیست بلکه یک روش و خط مشی در عرصه سیاسی است (غلامرضا کاشی، 1392: 18) اما به نظر می رسد این روزها اعتدال در محدوده وسیعی از زبان کاربردی توسط دولت، رسانه ها و مردم به صورت گفتاری و نوشتاری به کار می رود. همچنین مردم از آن برای برقرارکردن ارتباط میان اندیشه هاوباورهای ابیان احساسات به طور تعاملی و با کنش متقابل با یکدیگر بهره می گیرند.از این رو، اعتدالگرایی مطرح شده از سوی دولت یازدهم هر سه بعد اصلی یک گفتمان را دارد که اگر به باور برخی تحلیلگران هنوز نتوانسته است جایگاه خود را بیابد اما به زودی خود را در قالب گفتمان اعتدالگرایی نشان می دهد.

          گفتمان اعتدال­گرایی

اعتدالگرایی به عنوان یک مشی و روش سیاسی یکی از خرده گفتمان های کلان از گفتمان اسلامگرایی است که طی سال های پس از انقلاب نیز به عنوان بخشی از ویژگی های گفتمان اسلامی وجود داشت. با این همه، به دنبال روی کار آمدن دولت یازدهم و پررنگ کردن این مشی سیاسی به نظر می رسد به دلیل بکارگیری وسیع اعتدال در زبان کاربردی دولت،رسانه هاومردم به صورت گفتاری و نوشتاری و همچنین بهره گیری از آن برای برقرارکردن ارتباط میان اندیشه ها و باورهای ابیان احساسات به طورتعاملی وباکنش متقابل بایکدیگر کم کم هر سه بعد اصلی یک گفتمان را خواهد یافت و به زودی خودرادرقالب گفتمان اعتدالگرایی نشان می­دهد.( مهیمنی، 1392: 14) .

      1-8-روش تحقیق:

روش پژوهش در این پایان نامه، توصیفی-تحلیلی می­باشد. به منظور دست یافتن به اهداف مطالعاتی و ارائه پاسخی مناسب برای سؤالات مطرح شده در این پایان نامه، تحقیق حاضر و همچنین گردآوری داده ها بر اساس روش کتابخانه ای و بهره برداری از منابع مکتوب فارسی، لاتین، معتبر و روزآمد  انجام ­شده است.

1-9- محدودیت تحقیق

• • مطالب علمی و مستند به سختی یافت شده است. مطالب موجود بیشتر به­صورت اینترنتی بوده که گزینش در بین آن ها و یافتن مطالبی قابل استناد دشوار بوده است.

• • پیشینه­ی پژوهش بسیار کم بوده است.

1-10- پیشینه تحقیق

در زمینه­ ادبیات مربوط به موضوع پیش­رو، با توجه به روز بودن موضوع، پژوهش­ها اندك است كه از آن جمله می توان به پژوهشهای ذیل به عنوان آثار مرتبط اشاره نمود:

-محمودسریع­القلم (1392)، در مقاله­ای تحت عنوان «اعتدال، استراتژی یا ایدئولوژی»، به ضرورت تعریف، شناخت و اندیشیدن اعتدال­گرایی در شرایط فعلی می­پردازد. و می­گوید مهم­ترین وجه اعتدال، تقابل آن با افراطی­گری و رادیکالیسم است. و سپس اشاره می­نماید که عملکرد تاریخی ما در عرصه­ی سیاست، خارج از تنوع و مدارهای اقتدارگرایی نبوده است. آنگاه در ادامه اذعان می­کند که کارآمدی به عنوان کانون اقتصادی و اعتدال­گرایی به مثابه مشرب فکری و روشی دو استوانه عقلانیت در کشورداری هستند. با این توضیحات، مقاله­ی ایشان بخش ناچیزی از پژوهش پیش­رو را در بر می­گیرد.

-علیرضا رضایی و قاسم ترابی (1392)،در مقاله­ای تحت عنوان «سیاست خارجی دولت حسن روحانی، تعامل سازنده در چارچوب دولت توسعه­گرا» به این مطلب می­پردازند که سیاست خارجی این دولت به دنبال آن است که از طریق تشنج­زدایی، اعتمادسازی، دوری از امنیتی شدن، بهبود چهره و پرستیژ ایران، دیپلماسی فعال و روابط با سایر کشورها و سازمان­های بین­المللی، زمینه را برای رشد و توسعه اقتصادی کشور در اسناد بالادستی مهیا سازد. با این وصف، پژوهش کنونی علاوه بر مطلب مذکور زوایای روشن­تری را پیش­روی خواننده قرار می­دهد که در جای خود قابل بحث است.

-غلامرضا سالاری میری (1393)،در پایان­نامه­ی خود تحت عنوان «بررسی مقایسه­ای دیپلماسی هسته­ای دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد و حسن روحانی تا پایان سال 1392 »، به این مطلب می­پردازد که الگوی رفتاری حاکم بر سیاست خارجی دولت محمود احمدی نژاد در حوزه­ی دیپلماسی هسته­ای، مبتنی بر انطباق تهاجمی است. در این الگو محیط در جهت خواست بازیگر تغییر می­کند که این الگوی رفتاری بیش از آنکه تابع قدرت و امکانات ایران و شرایط بین­المللی باشد، تابع ویژگی­های شخصیتی و روانی رئیس جمهور و ناشی از آرزوها وآرمان های خود اوست. و همچنین الگوی رفتاری حاکم بر سیاست خارجی دولت حسن روحانی براساس تعامل سازنده  با جهان کنونی است که این رویکرد دستاورد خرد جمعی، کارشناسانه، مبتنی بر تصمیم گروهی، درک مشکلات فعلی، براساس واقعیت و به دنبال بهدست آوردن حداکثر منافع از فرصت­های کنونی می­باشد. یافته­های پژوهش بیان­گر، کاهش شدید روابط دیپلماتیک و تصویب تحریم­های اقتصادی در دوره­ی احمدی­نژاد و بهبودی روابط با اروپا و مذاکره با آمریکا در دوره روحانی، به دنبال سیاست­های اعمال شده از سوی طرفین در خصوص دیپلماسی هسته­ای می­باشد. با این حال، پایان مذکور تنها به دیپلماسی هسته­ای روحانی پرداخته ولی پایان نامه پیش­رو دیگر جنبه­های سیاست خارجی دولت یازدهم را مورد بررسی قرار می­دهد.