باید توجه داشت که ممکن است شرکت در تعدادی از حوزه کاری هیچ فعالیتی نداشته باشد. نحوه ارائه خدمات در هر حوزه و توانایی انجام فرایندهای تجاری برای مشتریان مختلف از مسائلی است که شرکتها باید به آن پرداخته و در مورد آن هوشمندانه عمل نمایند.
در شکل زیر چارچوب یکپارچه مدلهای کسب و کار برای شرکت eBay نشان داده شده است:
۲-۱۱ عوامل مؤثر در انتخاب مدل کسب و کار الکترونیکی
فینگان وهایس (۲۰۰۵) با جمعبندی نظریات تیمرز، تاپسکات و کاپلان و ترکیبی از معیارهای ارائه شده توسط این سه صاحب نظر، پنج معیار کنترل اقتصادی، یکپارچگی زنجیرهی ارزش، یکپارچگی کارکردها، نوآوری کسب و کار و منبع یابی را به عنوان عوامل مؤثر در انتخاب مدل کسب و کار الکترونیکی بیان کردند. ان جی (۲۰۰۵) نیز در مقالهی خود عوامل مؤثر در گزینش مدلهای کسب و کار الکترونیکی را مشتمل بر اندازهی سازمان، فرهنگ کسب و کار الکترونیکی در محیط فعالیت شرکت، درک و شناخت از مدلهای کسب و کار الکترونیکی، میزان منابع مورد نیاز بنگاه، نوع بازار هدف بنگاه، ماهیت محصولات، استراتژیهای سطوح مختلف سازمان میداند. محمدیان (۱۳۸۴) با مروری بر ادبیات تحقیق، مفهوم و اجزای مدلهای کسب و کار الکترونیکی را شناسایی کرده، سپس پیش نیازهای سازمانی و محیطی مورد نیاز جهت طراحی مدلهای کسب و کار الکترونیکی را بیان کرده و چارچوب خود را بر اساس معیارهای فینگان وهایس جهت انتخاب مدل کسب و کار الکترونیکی مناسب بر اساس رویکرد تصمیمگیری سایمون معرفی کرده است. فتحیان و توحیدی (۱۳۸۵) چارچوبی برای شرکتهای کوچک و متوسط خدماتی کشور برای گزینش مدل کسب و کار الکترونیکی معرفی کردهاند. آنها در بررسیهای خود متوجه شدند که معیارهای اندازهی سازمان، فرهنگ کسب و کار الکترونیکی، سطح نوآوری، زیرساخت فنی، فعالیتهای اصلی سودآور، جایگاه شرکت در زنجیرهی تأمین، درک و شناخت از مدلهای کسب و کار الکترونیکی، منابع مورد نیاز شرکت، بازار هدف شرکت، ماهیت محصولات شرکت، استراتژیهای سطوح مختلف سازمان در گزینش مدلهای کسب و کار الکترونیکی بنگاه باید مورد توجه قرار گیرند. بنابراین با جمعبندی این نظریات میتوان عوامل مؤثر بر انتخاب مدل کسب و کار الکترونیکی را به شرح جدول زیر بیان نمود.
جدول۲-۴ عوامل مؤثر در انتخاب مدل کسب و کار الکترونیکی
۲-۱۲ اساس فرایندهای کسب و کار الکترونیکی
سه طرح مبنای محوری که به عنوان اساس این فرایندهای کسب و کار الکترونیکی ارائه گردیده (به شکل زیر توجه فرمایید) و شامل تبادل هر سه عنصر اصلی (اطلاعات، ارتباطات و معاملات) بوده، شکل گرفتهاند.
تدارک الکترونیکی، خرید الکترونیکی محصولات و خدمات یک شرکت را از طریق شبکههای دیجیتال میسر میسازد. این طرح مبنا از تلفیق فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی خلاقانه برای حمایت و متعاقباً انجام تکالیف عملی و راهبردی در بخش تدارک استفاده مینماید.
یک فروشگاه الکترونیک، فروش الکترونیکی محصولات و خدمات مربوط به یک شرکت را به واسطه شبکههای دیجیتال امکان پذیر مینماید. این طرح مبنا از فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی خلاقانه برای حمایت و انجام تکالیف عملی و راهبردی در بخش فروش استفاده مینماید.
یک بازار الکترونیکی، داد و ستد الکترونیکی محصولات و یا خدمات را به واسطه شبکههای دیجیتال میسر مینماید. این طرح مبنا نشان دهنده تلفیق فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی خلاقانه برای حمایت و متعاقباً انجام فرایندهای تطبیقی طرفهای عرضه و تقاضا میباشد. (توبیاس کولمان، ۲۰۰۴)
شکل ۲-۳ مدل شل در اقتصاد شبکهای (توبیاس کولمان، ۲۰۰۴)
۲-۱۳ عوامل اصلی در کسب و کار الکترونیکی
طبق مطالعات انجام شده توسط آمیت و زوت (۲۰۰۱) چهار عامل اصلی در کسب و کار الکترونیکی وجود دارد که منجر به ایجاد ارزش جدید و یا افزایش ارزشهای موجود حاصل از عملکرد شرکت در کسب و کار الکترونیکی میشود:
۱) نوظهوری
در روش سنتی، کسب و کار، تولید کننده کالای تولیدی خود را از طریق فروشنده عرضه میکرد و مشتری نیز پس از جستجوی فراوان کالایی را که بیشترین توان را برای ارضای نیازهای وی داشت، پیدا میکرد. اما در کسب و کار الکترونیکی مشتری عین کالای مورد نیاز خود را سفارش میدهد و سپس تولید کننده آن را تولید کرده و در اختیار مشتری قرار میدهد. بنابراین کسب و کار الکترونیکی بیشتر به سمت نو کردن و تغییر روشهای انجام کار تمایل دارد.
سازمانها نیز با توسعه کسب و کار الکترونیکی از طریق ایجاد ارتباط قوی با همکاران درون صنعت (نظیر رقبای مختلف، عرضه کنندگان متنوع و شرکتهای خدماتی متفاوت)، حذف نقاط ناکارآیی در فرآیند خرید و فروش (به وسیله ایجاد روشهای جدید مبادله و تعامل الکترونیکی که مورد بازنگری و مهندسی مجدد قرار گرفته است)، گردآوری نیازهای ناشناخته مشتری و شناخت نیازهای بازارهای جدید، نوآوری و خلاقیت را در شرکتهای خود افزایش داده و از این طریق ارزش بیشتری در بازار ایجاد میکنند.
۲) قفل کردن
منظور از قفل کردن در کسب و کار الکترونیکی، قفل کردن مشتری در سازمان یا همان حفظ مشتری است که این عمل با افزایش تعداد دفعات مبادله با مشتری امکان مییابد.
کسب و کار الکترونیکی با افزایش وفاداری مشتریان به سازمانها، به حفظ مشتری کمک کرده و با بازخور مثبت و افزایش اعتماد بین طرفین (مشتری و سازمان)، جذاب شدن تعاملات و مبادلات تجاری بین مشتری و سازمان را در پی دارد.
۳) تکمیل کردن
کسب و کار الکترونیکی از طریق استراتژیهای مختلف همکاری مشترک از طریق عرضه توأماً محصولات و خدمات به مشتریان، نیازهای آنان را به نحو مطلوبتری برآورده میکند. در واقع کسب و کار الکترونیکی با ترکیب چند عامل از جمله عرضه توأمان محصول و خدمات به مشتریان، این امکان را به آنها میدهند تا با انتخاب روش دلخواه، نیاز خود را انتخاب کرده و از آسان ترین راه، با ارزش بیشتر و با هزینه کمتر خدمات مورد نیاز خود را از تولید کننده دریافت نمایند: به عنوان مثال کسب و کار الکترونیکی این امکان را برای مشتریان فراهم ساخته است تا کتاب مورد نیاز خود را به صورت الکترونیکی سفارش دهند و از طریق دیگر با انتخاب بهترین راه کتاب مورد نظر را در سریع ترین زمان ممکن و با کم ترین هزینه در اختیار داشته باشند، در حالی که در تجارت سنتی این کار بسیار مشکل است.
۴) کارآیی
کارآیی یکی از مهمترین عوامل ایجاد ارزش در کسب و کار الکترونیکی میباشد؛ کسب و کار الکترونیکی اطلاعات زاید را کاهش میدهد، هزینههای جستجوی مشتریان و چانه زنیها را کم میکند و حجم بیشتری از محصولات یا خدمات با هزینه کمتری (نظیر هزینه نیروی انسانی، هزینه کاغذ، هزینه زمان و…) مبادله میکند.
کسب و کار الکترونیکی با انتقال الکترونیکی اطلاعات و دادهها در سازمان، کاغذ را در فرآیند تجارت و مبادله حذف کرده و به کاهش هزینهها کمک میکند. همچنین کسب و کار الکترونیکی با یکپارچه سازی فرآیندهای انتقال اطلاعات، به حداقل شدن هزینههای دوباره کاری نظیر ورود مجدد اطلاعات به سیستم، چاپ و انتقال اطلاعات بین بخشهای غیریکپارچه و… کمک میکند و به حذف نیروی انسانی از فرآیند کار و کاهش هزینههای نیروی انسانی و کاهش هزینههای بی دقتی و اشتباه منجر میشود. (تاجران، ۱۳۸۴)
۲-۱۴ اجزای کسب و کار الکترونیک
در دسته بندی رویکرد کسب و کار الکترونیک مدلی وجود دارد که دارای دو جزء کلیدی است. این دو جزء عبارتند از:
۱) سیستم و فناوری، ۲) فرایندهای مدیریتی. هر کدام از این عوامل دارای یک طیف جداگانه هستند به عبارتی دو سر طیف فناوری به صورت زیر تعریف میشوند که در سمتی که کسب و کار حالتی سنتی دارد از فناوریهای تک رسانهای و غیر به هنگام استفاده میشود و در سمت دیگر طیف استفاده از فناوریهای چند رسانه ای، بهنگام و جهانی قرار دارد. در طیف مربوط به فرآیندهای مدیریتی در سمت تجارت سنتی این طیف، مباحث سنتی مربوط به کسب و کار قرار میگیرند و در سر دیگر مباحث نوین همچون مدیریت زنجیره تأمین و یا مدیریت ارتباط با مشتری قرار دارند. (توربان و پوتر، ۲۰۰۷)
نمودار ۲-۲ مدل رشد کسب و کار از سنتی به الکترونیکی
مطابق تعریفی که توربان از ابعاد فناوری اطلاعات در سازمانهایی که این پدیده استفاده میکنند ارائه میدهد، ابعاد فناوری اطلاعات به منظور حرکت سازمان به سمت یک نهاد دیجیتالی عبارت است از: سخت افزار، نرم افزار، شبکه و ارتباطات و مدیریت فناوری اطلاعات. (توربان و پوتر، ۲۰۰۷)
کسانی که مدیریت را تعریف مینمایند به سلسله وظایفی اشاره نمودهاند که هر مدیری در انجام وظیفه خود ملزم به انجام آنهاست (الوانی، ۱۳۷۸). یک روش مفید برای درک اینکه مدیران چه میکنند، توجه نمودن به فعالیتها و عملکردشان به عنوان یک فرایند یا مجموعهای از فعالیتها برای فراهم کردن خدمات یا کالاها میباشد. در نگرش فرایندی به مدیریت، مدیر منابع سازمانی را برای رسیدن به اهداف بکار میگیرد و چهار وظیفه برنامه ریزی و تصمیم گیری، سازماندهی، رهبری و کنترل را انجام میدهد که در نمودار (۲) نشان داده شدهاند (دوبرین، ۱۹۸۹).
نمودار ۲-۳ فرآیند مدیریت
بنابراین با توجه به مطالب ارائه شده در این بخش میتوان کسب و کار الکترونیک را به ۸ جزء عنوان شده تقسیم نمود و توسعه سازمان را در هرکدام از اجزاء مورد نظر را گامی در جهت توسعه ابزار کسب و کار الکترونیک در سازمان دانست.
۲-۱۵ ابزار عمده کسب و کار الکترونیکی
کسب و کارهای الکترونیک دارای پنج ابزار عمده میباشند و هرکدام از این ابزارها میتوانند عاملی مهم برای ارزش آفرینی در سیستمهای کاری باشند. این اجزاء عبارتند از:
۱-مدیریت روابط با مشتریان؛ این جزء به دنبال برقراری روابط با مشتریان و ثبت مجموعه سوابق سفارشات و خرید و تبادلات آنها با سازمان و ایجاد وفاداری در مشتریان میباشد.
۲- مدیریت زنجیره تأمین؛ این جزء به دنبال مدیریت جریان مؤثر مواد، جریانات مالی و اطلاعاتی بین سازمان و مجموعه شرکای تجاری آن میباشد.
۳- هوش کسب و کاری؛ رویکردی ساختارمند و قاعده مند برای جمعآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات مجموعه فعالیتهای موجود در محیط بازار و رقبای ما میباشد که منتج به الگو برداری از بهترین عملکردهای سایر شرکتهای رقیب میشود.
۴- تجارت الکترونیک؛ این جزء به دنبال یکپارچگی تراکنشها در طرف خرید و فروش و انجام فعالیتهای فروش و از طرف دیگر برقراری مسائل امنیتی که منجر به اعتماد طرف خرید
