باید توجه داشت که ممکن است شرکت در تعدادی از حوزه کاری هیچ فعالیتی نداشته باشد. نحوه ارائه خدمات در هر حوزه و توانایی انجام فرایندهای تجاری برای مشتریان مختلف از مسائلی است که شرکتها باید به آن پرداخته و در مورد آن هوشمندانه عمل نمایند.
در شکل زیر چارچوب یکپارچه مدلهای کسب و کار برای شرکت eBay نشان داده شده است:
۲-۱۱ عوامل مؤثر در انتخاب مدل کسب و کار الکترونیکی
فینگان و‏هایس (۲۰۰۵) با جمع‏بندی نظریات تیمرز، تاپسکات و کاپلان و ترکیبی از معیارهای ارائه شده توسط این سه صاحب نظر، پنج معیار کنترل اقتصادی، یکپارچگی زنجیره‏ی ارزش، یکپارچگی کارکردها، نوآوری کسب و کار و منبع یابی را به عنوان عوامل مؤثر در انتخاب مدل کسب و کار الکترونیکی بیان کردند. ان جی (۲۰۰۵) نیز در مقالهی خود عوامل مؤثر در گزینش مدل‏های کسب و کار الکترونیکی را مشتمل بر اندازه‏ی سازمان، فرهنگ کسب و کار الکترونیکی در محیط فعالیت شرکت، درک و شناخت از مدل‏های کسب و کار الکترونیکی، میزان منابع مورد نیاز بنگاه، نوع بازار هدف بنگاه، ماهیت محصولات، استراتژی‏های سطوح مختلف سازمان میداند. محمدیان (۱۳۸۴) با مروری بر ادبیات تحقیق، مفهوم و اجزای مدل‏های کسب و کار الکترونیکی را شناسایی کرده، سپس پیش نیازهای سازمانی و محیطی مورد نیاز جهت طراحی مدل‏های کسب و کار الکترونیکی را بیان کرده و چارچوب خود را بر اساس معیارهای فینگان و‏هایس جهت انتخاب مدل کسب و کار الکترونیکی مناسب بر اساس رویکرد تصمیم‏گیری سایمون معرفی کرده است. فتحیان و توحیدی (۱۳۸۵) چارچوبی برای شرکت‏های کوچک و متوسط خدماتی کشور برای گزینش مدل کسب و کار الکترونیکی معرفی کرده‏اند. آن‏ها در بررسی‏های خود متوجه شدند که معیارهای اندازهی سازمان، فرهنگ کسب و کار الکترونیکی، سطح نوآوری، زیرساخت فنی، فعالیت‏های اصلی سودآور، جایگاه شرکت در زنجیره‏ی تأمین، درک و شناخت از مدل‏های کسب و کار الکترونیکی، منابع مورد نیاز شرکت، بازار هدف شرکت، ماهیت محصولات شرکت، استراتژی‏های سطوح مختلف سازمان در گزینش مدل‏های کسب و کار الکترونیکی بنگاه باید مورد توجه قرار گیرند. بنابراین با جمع‏بندی این نظریات می‏توان عوامل مؤثر بر انتخاب مدل کسب و کار الکترونیکی را به شرح جدول زیر بیان نمود.
جدول۲-۴ عوامل مؤثر در انتخاب مدل کسب و کار الکترونیکی
۲-۱۲ اساس فرایندهای کسب و کار الکترونیکی
سه طرح مبنای محوری که به عنوان اساس این فرایندهای کسب و کار الکترونیکی ارائه گردیده (به شکل زیر توجه فرمایید) و شامل تبادل هر سه عنصر اصلی (اطلاعات، ارتباطات و معاملات) بوده، شکل گرفته‏اند.
تدارک الکترونیکی، خرید الکترونیکی محصولات و خدمات یک شرکت را از طریق شبکه‏های دیجیتال میسر میسازد. این طرح مبنا از تلفیق فناوری‏های اطلاعاتی و ارتباطی خلاقانه برای حمایت و متعاقباً انجام تکالیف عملی و راهبردی در بخش تدارک استفاده می‏نماید.
یک فروشگاه الکترونیک، فروش الکترونیکی محصولات و خدمات مربوط به یک شرکت را به واسطه شبکه‏های دیجیتال امکان پذیر می‏نماید. این طرح مبنا از فناوری‏های اطلاعاتی و ارتباطی خلاقانه برای حمایت و انجام تکالیف عملی و راهبردی در بخش فروش استفاده می‏نماید.
یک بازار الکترونیکی، داد و ستد الکترونیکی محصولات و یا خدمات را به واسطه شبکه‏های دیجیتال میسر می‏نماید. این طرح مبنا نشان دهنده تلفیق فناوری‏های اطلاعاتی و ارتباطی خلاقانه برای حمایت و متعاقباً انجام فرایند‏های تطبیقی طرف‏های عرضه و تقاضا می‏باشد. (توبیاس کولمان، ۲۰۰۴)
شکل ۲-۳ مدل شل در اقتصاد شبکه‏ای (توبیاس کولمان، ۲۰۰۴)
۲-۱۳ عوامل اصلی در کسب و کار الکترونیکی
طبق مطالعات انجام شده توسط آمیت و زوت (۲۰۰۱) چهار عامل اصلی در کسب و کار الکترونیکی وجود دارد که منجر به ایجاد ارزش جدید و یا افزایش ارزش‏های موجود حاصل از عملکرد شرکت در کسب و کار الکترونیکی می‏شود:
۱) نوظهوری
در روش سنتی، کسب و کار، تولید کننده کالای تولیدی خود را از طریق فروشنده عرضه می‏کرد و مشتری نیز پس از جستجوی فراوان کالایی را که بیشترین توان را برای ارضای نیازهای وی داشت، پیدا می‏کرد. اما در کسب و کار الکترونیکی مشتری عین کالای مورد نیاز خود را سفارش می‏دهد و سپس تولید کننده آن را تولید کرده و در اختیار مشتری قرار می‏دهد. بنابراین کسب و کار الکترونیکی بیشتر به سمت نو کردن و تغییر روش‏های انجام کار تمایل دارد.
سازمان‏ها نیز با توسعه کسب و کار الکترونیکی از طریق ایجاد ارتباط قوی با همکاران درون صنعت (نظیر رقبای مختلف، عرضه کنندگان متنوع و شرکت‏های خدماتی متفاوت)، حذف نقاط ناکارآیی در فرآیند خرید و فروش (به وسیله ایجاد روش‏های جدید مبادله و تعامل الکترونیکی که مورد بازنگری و مهندسی مجدد قرار گرفته است)، گردآوری نیازهای ناشناخته مشتری و شناخت نیازهای بازارهای جدید، نوآوری و خلاقیت را در شرکت‏های خود افزایش داده و از این طریق ارزش بیشتری در بازار ایجاد می‏کنند.
۲) قفل کردن
منظور از قفل کردن در کسب و کار الکترونیکی، قفل کردن مشتری در سازمان یا همان حفظ مشتری است که این عمل با افزایش تعداد دفعات مبادله با مشتری امکان می‏یابد.
کسب و کار الکترونیکی با افزایش وفاداری مشتریان به سازمان‏ها، به حفظ مشتری کمک کرده و با بازخور مثبت و افزایش اعتماد بین طرفین (مشتری و سازمان)، جذاب شدن تعاملات و مبادلات تجاری بین مشتری و سازمان را در پی دارد.
۳) تکمیل کردن
کسب و کار الکترونیکی از طریق استراتژی‏های مختلف همکاری مشترک از طریق عرضه توأماً محصولات و خدمات به مشتریان، نیازهای آنان را به نحو مطلوبتری برآورده می‏کند. در واقع کسب و کار الکترونیکی با ترکیب چند عامل از جمله عرضه توأمان محصول و خدمات به مشتریان، این امکان را به آنها می‏دهند تا با انتخاب روش دلخواه، نیاز خود را انتخاب کرده و از آسان ترین راه، با ارزش بیشتر و با هزینه کمتر خدمات مورد نیاز خود را از تولید کننده دریافت نمایند: به عنوان مثال کسب و کار الکترونیکی این امکان را برای مشتریان فراهم ساخته است تا کتاب مورد نیاز خود را به صورت الکترونیکی سفارش دهند و از طریق دیگر با انتخاب بهترین راه کتاب مورد نظر را در سریع ترین زمان ممکن و با کم ترین هزینه در اختیار داشته باشند، در حالی که در تجارت سنتی این کار بسیار مشکل است.
۴) کارآیی
کارآیی یکی از مهمترین عوامل ایجاد ارزش در کسب و کار الکترونیکی می‏باشد؛ کسب و کار الکترونیکی اطلاعات زاید را کاهش می‏دهد، هزینه‏های جستجوی مشتریان و چانه زنی‏ها را کم می‏کند و حجم بیشتری از محصولات یا خدمات با هزینه کمتری (نظیر هزینه نیروی انسانی، هزینه کاغذ، هزینه زمان و…) مبادله می‏کند.
کسب و کار الکترونیکی با انتقال الکترونیکی اطلاعات و داده‏ها در سازمان، کاغذ را در فرآیند تجارت و مبادله حذف کرده و به کاهش هزینه‏ها کمک می‏کند. همچنین کسب و کار الکترونیکی با یکپارچه سازی فرآیندهای انتقال اطلاعات، به حداقل شدن هزینه‏های دوباره کاری نظیر ورود مجدد اطلاعات به سیستم، چاپ و انتقال اطلاعات بین بخش‏های غیریکپارچه و… کمک می‏کند و به حذف نیروی انسانی از فرآیند کار و کاهش هزینه‏های نیروی انسانی و کاهش هزینه‏های بی دقتی و اشتباه منجر میشود. (تاجران، ۱۳۸۴)
۲-۱۴ اجزای کسب و کار الکترونیک
در دسته بندی رویکرد کسب و کار الکترونیک مدلی وجود دارد که دارای دو جزء کلیدی است. این دو جزء عبارتند از:
۱) سیستم و فناوری، ۲) فرایندهای مدیریتی. هر کدام از این عوامل دارای یک طیف جداگانه هستند به عبارتی دو سر طیف فناوری به صورت زیر تعریف می‏شوند که در سمتی که کسب و کار حالتی سنتی دارد از فناوری‏های تک رسانه‏ای و غیر به هنگام استفاده می‏شود و در سمت دیگر طیف استفاده از فناوری‏های چند رسانه ای، بهنگام و جهانی قرار دارد. در طیف مربوط به فرآیندهای مدیریتی در سمت تجارت سنتی این طیف، مباحث سنتی مربوط به کسب و کار قرار می‏گیرند و در سر دیگر مباحث نوین همچون مدیریت زنجیره تأمین و یا مدیریت ارتباط با مشتری قرار دارند. (توربان و پوتر، ۲۰۰۷)
نمودار ۲-۲ مدل رشد کسب و کار از سنتی به الکترونیکی
مطابق تعریفی که توربان از ابعاد فناوری اطلاعات در سازمان‏هایی که این پدیده استفاده می‏کنند ارائه می‏دهد، ابعاد فناوری اطلاعات به منظور حرکت سازمان به سمت یک نهاد دیجیتالی عبارت است از: سخت افزار، نرم افزار، شبکه و ارتباطات و مدیریت فناوری اطلاعات. (توربان و پوتر، ۲۰۰۷)
کسانی که مدیریت را تعریف می‏نمایند به سلسله وظایفی اشاره نموده‏اند که هر مدیری در انجام وظیفه خود ملزم به انجام آنهاست (الوانی، ۱۳۷۸). یک روش مفید برای درک اینکه مدیران چه می‏کنند، توجه نمودن به فعالیت‏ها و عملکردشان به عنوان یک فرایند یا مجموعه‏ای از فعالیتها برای فراهم کردن خدمات یا کالاها می‏باشد. در نگرش فرایندی به مدیریت، مدیر منابع سازمانی را برای رسیدن به اهداف بکار می‏گیرد و چهار وظیفه برنامه ریزی و تصمیم گیری، سازماندهی، رهبری و کنترل را انجام می‏دهد که در نمودار (۲) نشان داده شده‏اند (دوبرین، ۱۹۸۹).
نمودار ۲-۳ فرآیند مدیریت
بنابراین با توجه به مطالب ارائه شده در این بخش می‏توان کسب و کار الکترونیک را به ۸ جزء عنوان شده تقسیم نمود و توسعه سازمان را در هرکدام از اجزاء مورد نظر را گامی در جهت توسعه ابزار کسب و کار الکترونیک در سازمان دانست.
۲-۱۵ ابزار عمده کسب و کار الکترونیکی
کسب و کارهای الکترونیک دارای پنج ابزار عمده می‏باشند و هرکدام از این ابزارها می‏توانند عاملی مهم برای ارزش آفرینی در سیستم‏های کاری باشند. این اجزاء عبارتند از:
۱-مدیریت روابط با مشتریان؛ این جزء به دنبال برقراری روابط با مشتریان و ثبت مجموعه سوابق سفارشات و خرید و تبادلات آنها با سازمان و ایجاد وفاداری در مشتریان می‏باشد.
۲- مدیریت زنجیره تأمین؛ این جزء به دنبال مدیریت جریان مؤثر مواد، جریانات مالی و اطلاعاتی بین سازمان و مجموعه شرکای تجاری آن می‏باشد.
۳- هوش کسب و کاری؛ رویکردی ساختارمند و قاعده مند برای جمع‏آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات مجموعه فعالیت‏های موجود در محیط بازار و رقبای ما می‏باشد که منتج به الگو برداری از بهترین عملکردهای سایر شرکت‏های رقیب می‏شود.
۴- تجارت الکترونیک؛ این جزء به دنبال یکپارچگی تراکنش‏ها در طرف خرید و فروش و انجام فعالیت‏های فروش و از طرف دیگر برقراری مسائل امنیتی که منجر به اعتماد طرف خرید