عوامل خطر و غربالگری دیابت

عوامل خطر و غربالگری در انواع دیابت شامل دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 با یکدیگر متفاوت هستند که در ادامه به آنها پرداخته می‌شود.

 

 

 

1-6-1-2- عوامل خطر دیابت نوع 1

عوامل خطر بروز دیابت 1 را می‌توان با بررسی سابقه خانوادگی این بیماری و توجه به سن بروز و جنسیت اعضا درگیر خانواده تخمین زد. همچنین راه‌های دیگری هم برای پیش بینی بروز دیابت نوع 1 ارائه شده است ولی از آنجا که هنوز راهی برای پیشگیری یا متوقف کردن روند بیماری وجود ندارد استراتژی‌های مختلفی که برای تشخیص زودرس دیابت نوع 1 وجود دارد ارزش زیادی ندارند (اکو، پنتاکی، دنسم، پرینتانی و گلدنبرگ^[1]، 2013).

 

2-6-1-2- عوامل خطر دیابت نوع 2

عوامل خطر دیابت نوع 2 شامل موارد زیر است:

• سابقه فامیلی دیابت (والدین، خواهر، برادر و …)
• چاقی (20 درصد وزن ایده آل یا نمایه توده بدنی مساوی یا بزرگتر از 27 کیلوگرم)
• سن 45 سال و بالاتر
• نژاد (آفریقایی- آمریکایی، اسپانیایی- آمریکایی، آسیایی- آمریکایی، جزایر ایسلند)
• تاریخچه دیابت بارداری یا تولد نوزادی با وزن بیش از 5/4 کیلوگرم
• فشار خون بالا (فشار خون: mmHg 90/140)
• وزن پایین هنگام تولد
• اختلال تست تحمل گلوکز
• سندرم تخمدان پلی کیستیک
• استرس
• رژیم غذایی و سیگار (واتکینز، 1377)

سابقه فامیلی: دیابت نوع 2 یک بیماری فامیلی است و استدلال‌های متقاعدکننده‌ای در حمایت از این موضوع وجود دارد. ارتباط ژنتیک با دیابت نوع 2 نسبت به ارتباط آن با دیابت نوع 1 قوی‌تر می‌باشد. عوامل ژنتیکی مهمی در بروز دیابت نوع 2 وجود دارند، با اینکه هنوز بسیاری از ژن‌های زمینه‌ساز ابتلا به دیابت شناخته نشده است ولی مشخص است که این بیماری پلی ژنتیک و چند عاملی می‌باشد. عوامل ژنتیکی متنوعی در استعداد ابتلا به این بیماری نقش دارند.

فاکتورهای محیطی (نظیر تغذیه و فعالیت فیزیکی) نیز در بروز فنوتیپی^[2] آن مؤثر هستند. میزان بروز همزمان دیابت نوع 2 در دوقلوهای یکسان بین 0 تا 90 درصد است و اگر یکی از آنها مبتلا به دیابت قرار دارند احتمال ابتلای دیگری 50 درصد می‌باشد. همچنین در بین افراد چاق با والدین دیابتی شیوع دیابت نوع 2 نسبت به افرادی که والدین دیابتی ندارند، بالاتر است. اگر هر یک از والدین مبتلا به دیابت نوع 2 باشند، خطر بروز بیماری در فرزندان 20 درصد است و اگر هر دو والدین مبتلا باشند خطر بروز بیماری به 40 درصد می‌رسد (لوی^[3]، 1999).

چاقی: ارتباط بین چاقی و دیابت نوع 2 به علت بسیاری از فاکتورهای هتروژن^[4]، پیچیده و گیج‌کننده است. با این وجود مطالعات مختلف نشان داده‌اند که چاقی در ایجاد بیماری دیابت نوع 2 نقش دارد. به طور کلی پذیرفته شده که چاقی قطعاً مسئول ظاهر شدن بیماری در افرادی است که از لحاظ ژنتیکی مستعد هستند.

سازمان بهداشت جهانی در سال 1980 بیان کرد، چاقی قوی‌ترین ریسک فاکتور دیابت نوع 2 است. در یک مطالعه پس از 14 سال پیگیری دیده شد ریسک تجمعی ایجاد دیابت نوع 2 در خانم‌های چاق 30 تا 55 ساله بیش از 40 برابر خانم‌های لاغر (نمایه توده بدنی بیش از 22 کیلوگرم) است.

در مطالعه دیگری تخمین زده شد که در صورتیکه بیماران دارای نمایه توده بدنی کمتر از 25 بودند 64 درصد آقایان و 77 درصد خانم‌های دیابتی نوع 2 می‌توانستند از دیابت پیشگیری کنند (واتکینز، 1377).

سن: شیوع دیابت در افراد بالای 65 سال از 9/8 تا 6/16 تخمین زده شده به طوری که در یک مطالعه شیوع دیابت در افراد 30 تا 39 سال 5/3 درصد و شیوع آن در افراد 70 تا 79 سال 4/10 درصد بوده و این بدان علت است که با افزایش سن فرد دچار کاهش فعالیت فیزیکی و افزایش وزن می‌شود. که این حالت باعث کاهش فعالیت انسولین بدن شده و مقاومت به انسولین ایجاد می‌کند.

مطالعه‌ای در کانادا نشان داد که شیوع دیابت در کسانی که سن بالای 65 سال دارند 3 برابر کسانی است که سن 35 تا 65 سال دارند (اردکانی و همکاران، 1384). پیشداد در مطالعه‌ای در سال 1995 سن بروز دیابت را در جنوب ایران بین سنین 18 تا 82 سال و میانگین 6/45 گزارش کرد این سن جهت خانم‌ها 3/44 می‌باشد که از نظر آماری تفاوتی بین این دیده نمی‌شود نسبت خانم‌ها با آقایان 25/1 به 1 می‌باشد (پیشداد، 1995).

نژاد: شیوع دیابت در میان گروه‌های نژادی به طور قابل توجهی متفاوت است. در مطالعه سازمان بهداشت جهانی در سال 1993 که در بین سالهای 1991-1976 بر روی 150 هزار نفر در 32 کشور جهان صورت گرفت بیشترین میزان بروز در نژاد پیما^[5] در آریزونا گزارش شده و بیشترین میزان بروز اختلال تحمل گلوکز در خانمهای مسلمان آسیایی مقیم تانزانیا گزارش شده است (32 درصد) و کلاً میزان اختلال تحمل گلوکز در بین خانم‌ها بیشتر بوده است (سیادتان، 1386).

سایر عوامل خطر به طور اختصار بدین شرح است:

خطر پیشرفت دیابت در بیماران با فشار خون بیشتر می‌باشد. فشار خون می‌تواند یک نشانه زودرس مقاومت به انسولین به علت چاقی مرکزی باشد. وزن کم هنگام تولد نیز می‌تواند یک عامل خطر در پیدایش دیابت نوع 2 باشد. نوزادانی که در هنگام تولد کوچک یا لاغر هستند دارای اختلال نسبی تحمل گلوکز و متعاقب آن مستعد افزایش شیوع دیابت نوع 2 می‌باشند، تخمین زده شده که 35 تا 50 درصد خانم‌های مبتلا به سندرم پلی کیستیک تست تحمل گلوکز مختل دارند و تا سن 30 سالگی مبتلا به دیابت می‌شوند که می‌تواند به عنوان پیامد مقاومت به انسولین باشد.

شواهدی وجود دارد که پیشنهاد می‌کند فاکتورهای تغذیه‌ای در ایجاد عدم تحمل گلوکز و دیابت نوع 2 دخالت دارند. به نظر می‌رسد استرس در ایجاد مقاومت به انسولین و دیابت نوع 2 دخیل باشد، ولی هنوز مطالعات کافی در زمینه نقش استرس در ایجاد دیابت نوع 2 در انسان انجام نگرفته است. برخی مطالعات نشان داده‌اند که افسردگی می‌تواند باعث افزایش خطر دو برابر در ایجاد دیابت نوع 2 گردد. همچنین مطالعات چندی نشان داده‌اند که سیگار با خطر ایجاد دیابت نوع 2 در ارتباط است ولی هنوز نقش آن کاملاً مشخص نشده است. بنابراین می‌توان با تغییر شیوه زندگی، افزایش فعالیت بدنی، کاهش وزن، کاهش استرس‌های روحی، ترک سیگار و تغییر رژیم غذایی خطر ایجاد دیابت نوع 2 را در افراد در معرض خطر کاهش داد و یا حداقل بروز آن را به تعویق انداخت (گوردن، 2002).

 

 

[1]– Ekoe, Punthakee, Ransom, Prebtani & Goldenberg

[2]– Phenotype: فتوتیپ بروز قابل مشاهده یک ژنوتیپ به عنوان صفتی ظاهری، بالینی با بیوشیمیایی یا مولکولی است.

[3]– Levy

[4]– وجود چندین ژن همردیف (آلل) برای یک صفت خاص

[5]– Pima